Het leven is niet alleen groots en meeslepend... meestal niet zelfs.

Soms word je heen en weer geslingerd tussen groots en meeslepend en klein en dapper. 'Denk groot!' roepen alle goeroes maar de realiteit is toch vaak dat we maar wat staan te knokken op de vierkante centimeter. Ik neem u mee naar mijn observaties bij de afgelopen week. 

Groots en meeslepend: Gratis bibliotheeklidmaatschap in enkele weken op de politieke agenda

Op dinsdag 1 april - geen grap - maakt de NRC een groot artikel over de stap in Rotterdam om een gratis basisabonnement voor alle inwoners beschikbaar te stellen. De NRC nam ongevraagd met een licht foute legenda mijn landkaartje over maar u snapt dat ik daar niet minder trots op was.  

Op 5 maart kwam de NOS eerder al met het nieuws dat bibliotheken steeds vaker een gratis lidmaatschap aanbieden. Ik had al langere tijd contact met de NOS over het onderzoek dat ik daar naar deed en dat ik ook diezelfde dag presenteerde.  Uit dat onderzoek kwam dat landkaartje ook voort.

Op 12 maart maakte Rotterdam bekend dat zij per 1 mei een gratis basisabonnement willen aanbieden aan alle burgers. Daar maakte RTL vervolgens weer de hele dag melding van. Een stoere stap die terecht veel belangstelling kreeg. 

Aan aandacht dus geen gebrek. En het was mooi om dat balletje mee aan het rollen te brengen. En telkens moet ik dan zeggen dat ik natuurlijk alleen maar degene was die het overzicht maakte. Het echte werk is vooral verricht door de Boekenberg in Spijkenisse waar Victor Thissen met zijn team al sinds 2017 werkt met een gratis lidmaatschap tot 30 jaar. Daar zijn de echte kastanjes uit het vuur gehaald en is ook al veel onderzoek gepleegd. 

Maar daar bleef het niet bij... 

Op woensdag 2 april kreeg ik een bericht dat Mohammed Mohandis (PvdA-GroenLinks) Kamervragen had gesteld over het gratis bibliotheeklidmaatschap. Goede vragen, niet alleen over het lidmaatschap, maar ook hoe het bredere gebruik van de bibliotheek ook aangejaagd kan worden. 

En zo stond dit punt dus binnen een maand op de politieke agenda.

Nou, om eerlijk te zijn, helemaal nieuw was dit punt natuurlijk niet helemaal. Martin Berendse, directeur van de Amsterdamse OBA,  schreef in 2023 al eens een opiniestuk hierover in de Volkskrant. En het punt staat ook in het landelijke bibliotheekconvenant.  Maar wat helder is, is dat de politiek tot actie maant en niet alleen tot onderzoek. 

En tot slot: inmiddels hebben zich bij mij in ieder geval al een paar bibliotheken gemeld die een gratis lidmaatschap overwegen zonder restricties: dus geen beperking op het aantal uitleningen. Ja, daar zitten nog wel wat voetangels zoals een fiscaal probleem en de online bibliotheek. Maar zelfs voor het fiscale probleem - de BTW-verrekening loopt gevaar als de eigen inkomsten dalen - heb ik al creatieve oplossingen gehoord. Het is dus niet de vraag óf er een eerste bibliotheek komt die dit gaat doen maar wanneer. 

Klein en dapper: bibliotheken die doorknokken voor kleine successen

Nou, mooi hoor al die media-aandacht. En heel fijn ook voor onze sector. Maar het leven is niet altijd groots en meeslepend. Meestal niet zelfs.  

Dat merkte ik ook deze week nog weer eens toen ik opnieuw met een groep wethouders om tafel zat om een bibliotheek te ondersteunen voor het goede gesprek over ambitie. De betreffende bibliotheek krijgt al jaren geen indexering en nu er wat extra geld komt van het Rijk, wil de gemeente dit niet aan de bibliotheek geven. Want de gemeente heeft zelf te kampen met een ravijnjaar. Ik snap de situatie van gemeenten maar het steekt wel. Al jaren zorgen wij voor creatieve oplossingen met meer samenwerking of meer vrijwilligers. Stel je toch eens voor dat wij tegen de gemeenten zouden zeggen dat ze wel met meer vrijwilligers kunnen werken of meer aan sponsoring moeten doen... 

Nee, het is hard werken om ook kleine successen te halen. En ik haal twee voorbeelden aan waar u zelf simpel bij kunt helpen. 

Klein en dapper no. 1: de mediatheek van Het Vlier

Het eerste voorbeeld is wel op het randje van het openbaar bibliotheekwerk. Het gaat namelijk om een mediatheek van een middelbare school. In dit geval de mediatheek van het Etty Hillesum Lyceum in mijn eigen stad Deventer. Die schoolmediatheken hebben het niet makkelijk. Ze moeten vaak met weinig middelen toch veel werk verzetten. De Stichting Lezen bracht hier in 2023 nog een onderzoeksrapport over uit waarin werd geconstateerd dat in de laatste drie jaar een kwart (!) van de schoolmediatheken was verdwenen.  

Om de aandacht voor goede schoolmediatheken te stimuleren wordt dit jaar de Nationale Mediatheek Trofee uitgereikt. Er zijn er drie mediatheken genomineerd: het Barlaeus in Amsterdam, Het Vlier in Deventer en Praktiq in Goes. Twee van mijn drie kinderen maakten met plezier gebruik van de mediatheek van het Etty Hillesum Lyceum dus kan ik met een gerust hart zeggen dat je daarop kunt stemmen. Dat stemmen kan via deze link en daar kun je ook de filmpjes zien van alle kandidaten. Stem! Kleine moeite, groot plezier. Dank alvast.

Klein en dapper no. 2: de Bibliotheek Nijkerk

Het tweede voorbeeld dat laat zien dat je wat moed en creativiteit nodig hebt om je spullen bij elkaar te krijgen komt van de bibliotheek Nijkerk. Zij gaan de bibliotheek vernieuwen maar missen nog € 20.000,-.  Dan kun je denken: jammer dan, het gaat niet door want we hebben het geld niet. Niet deze bibliotheek. Deze bibliotheek besloot daarom een crowdfunding te starten. Dat is niet zo heel gebruikelijk in onze sector en daarom des te interessanter om eens te bekijken. 

Als je deze link volgt kom je op de pagina van Nijkerk terecht. 

Op de speciale donatiesite meldt de bibliotheek het volgende over de actie:

We zijn dankbaar voor de subsidie die we van de gemeente Nijkerk ontvangen om onze wettelijke taken te kunnen uitvoeren. Dankzij deze subsidie kunnen we blijven inzetten op lezen, leren en verbinden. Tegelijkertijd zijn we als zelfstandige stichting ook zelf verantwoordelijk voor ons gebouw – en dus voor de inrichting, het onderhoud en de vernieuwing ervan. Vandaar dat we een beroep doen op onze relaties en de inwoners van de gemeente Nijkerk.

Om het laatste gedeelde van de verbouwing te realiseren, hebben we nog € 20.000,- nodig. Dit bedrag wordt direct geïnvesteerd in de herinrichting van de bibliotheek. We willen een instructieruimte creëren voor het geven van taallessen en workshops. 

Je kunt verschillende bedragen doneren waar ook een tegenprestatie tegenover staat. Dat is echt leuk gedaan door deze bibliotheek. Ik heb met liefde een donatie gegeven en als je dit ook een leuk initiatief vindt om te volgen, laat dan een bedragje achter dat je missen kan.

En even terug naar het voorbeeld van het ravijnjaar: ik moet de eerste gemeente nog vinden die het aandurft om zo het geld voor de verbouwing van het gemeentehuis bij elkaar te krijgen.  

Van groots en meeslepend naar klein en dapper

Het is mooi dat bibliotheken landelijk zo in de belangstelling staan. Het is prachtig dat er miljoenen worden gealloceerd. En het is fijn dat we telkens de landelijke media halen. Ja, dat lijkt groots en meeslepend. De sector heeft ontegenzeggelijk het tij mee. 

Dat dat tij zo mee zit, komt doordat op al die plekken van de kleinste schoolmediatheek tot de grootste bibliotheek zo hard gebikkeld wordt. Gebikkeld, gebuffeld en gezweet. De eindjes worden aan elkaar geknopt, knopen geteld en creatieve oplossingen verzonnen. En dat allemaal om voor inwoners van stad of dorp of voor leerlingen van een school relevante en waardevolle diensten te bieden die betekenisvol zijn in ieders leven. En dat gaat vaak niet met een knal maar gaat stap voor stap. En ik gaf u hier twee voorbeelden van kleine en dappere initiatieven. Maar u en ik weten dat in elke gemeente zo gebuffeld wordt. 

Klein en dapper en groots en meeslepend liggen dus dichter bij elkaar dan u denkt.

Georges en Mark gluren bij de zuiderburen.... deel 5 en slot: Zwaar onder de indruk van Gent, zowel om de Krook als Cultuurconnect

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

Vandaag deel 5 en slot: Zwaar onder de indruk van Gent, zowel van de bibliotheek als van Cultuurconnect.  Wat zijn hier een meters afgelegd.

De Krook Gent: Een fantastisch cadeau aan de stad

Dag 4, of is het dag 3? Geen idee eigenlijk bedenk ik me terwijl we vroeg in de ochtend vanuit Antwerpen naar Gent rijden. Op het programma vanmorgen staat een bezoek aan De Krook. Vanuit de parkeergarage zien we het imposante gebouw al liggen. Schitterende architectuur. Niets meer en niets minder. En als we doorpraten blijkt het ook qua organisatorische en bestuurlijke opzet de bibliotheek te die het meest Nederlands aandoet.

Directeur Krist Biebauw en Ingrid Verdonck ontvangen ons hartelijk en nemen ons mee in het reilen en zeilen van De Krook. Over het bouwtraject met besluit ertoe in 2005 tot en met de opening in 2017. In de partnerschappen met Universiteit Gent en IMEC die ook in het imposante gebouw zitten en wat dat oplevert aan kruisbestuiving. Over hoe Avansa Gent - zeg maar de Volksuniversiteit zoals wij dat kennen - vele workshops en cursussen aanbiedt in het kader van Leven Lang Ontwikkelen. Over de transformatie van klassieke bibliotheek tot de moderne bibliotheek van nu. Over de samenwerking met radiostation Urgent FM. Maar ook helaas bezuinigingen en het wegvallen van de Vlaamse ondersteuningsstructuur in 2015.

Van, voor en met Gent

Gent is een creatieve stad legt Krist uit en je moet vooral als bibliotheek samenwerken in programmeren, collectioneren en activiteiten. Een mooi voorbeeld is Comon Gent: waarbij via burgerparticipatie gewerkt wordt aan innovatieve oplossingen voor de stad. Het verbinden van de collectie aan actuele thema`s. Of de Huisbus waar je een brief kan posten voor een overledene en een kunstwerkje als antwoord krijgt. Want, ondanks beladen, maakt de dood ook deel uit van het leven en kan de bibliotheek een troostende werking bieden.

De bib voor jongeren: dat doen ze goed!

Na het gesprek in het jaloersmakende over Gent uitkijkende kantoor van Krist lopen we door het gebouw en zien we met eigen ogen hoeveel studenten en jongeren ook hier aan het studeren zijn. En de faciliteiten die er binnen het gebouw zijn voor de jongeren. Daar kunnen we in Nederland echt nog wat van leren.

Mathieu of Wout

Terwijl Mark nog met Ingrid doorpraat over de Digipunten, een beetje vergelijkbaar met onze IDO`s,  kletsen Krist en ik nog wat over wielrennen en wie de aankomende Parijs Roubaix gaat winnen. We komen er niet uit en tja, het zal toch wel Tadej worden. Al trappenlopend door het hele gebouw, wat een vierkante meters biedt deze stad aan, hebben we alles bij elkaar wel een bergetappe afgelegd. Het pand is zo omvangrijk dat het enige nadeel misschien wel is of de inwoner wel kan overzien hoeveel er wel niet in de Krook te vinden is.

Cultuurconnect: stoer doorstappen met bibliotheeksysteem en innovatie

Op de bovenste verdieping van De Krook is Cultuurconnect gehuisvest. Daar worden we ontvangen door Ilke Froyen, Johan Mijs, Merijn Callens en Karel Scherpereel. Cultuurconnect ondersteunt openbare bibliotheken en cultuur- en gemeenschapscentra bij hun digitale uitdagingen. Men werkt met iets minder dan 50  FTE aan die opdracht. Ze zijn vooral bekend - ook wel in Nederland - van het eengemaakt bibliotheeksysteem. Maar ze doen meer. Wij zijn vooral benieuwd hoe het met dat gezamenlijke bibliotheeksysteem gaat maar ook wat zij nu als vervolg voor zich zien. 

Ik schrijf al sinds 2015 over de ontwikkeling van dat Vlaamse bibliotheeksysteem. In 2018 begon men met de uitrol en in 2023 werd de laatste bibliotheek aangesloten. Die laatste bibliotheek was overigens De Krook, waar men nu dus ook gehuisvest is. 

Van basisinfrastrcutuur tot innovatieagenda

Cultuurconnect werkt in opdracht van de Vlaamse overheid voor bibliotheken en cultuurpodia en biedt daarvoor een pakket aan digitale diensten aan. Dat loopt van een basisinfrastructuur via content naar beleven en inspireren naar een innovatieagenda. De financiering per lijn kan wat verschillen. Sommige delen worden volledig betaald door de Vlaamse overheid en sommige delen kennen een gemixte financiering met de gebruiker. Zo betalen bibliotheken grofweg 1/3 zelf voor het bibliotheeksysteem en betaalt de Vlaamse overheid 2/3. Zo'n verdeling kent een historische grondslag omdat in het verleden de provincies het bibliotheeksysteem (grotendeels) betaalden. De provincies werden ontheven van cultuurtaken en het werd overgeheveld naar de Vlaamse overheid. Dit was overigens gelijk de reden om het bibliotheeksysteem - dat voornamelijk op provinciaal niveau georganiseerd was - te verplaatsen naar het Vlaams niveau. Overigens betalen de de bibliotheken in totaal nu zo'n 30% minder voor hun bibliotheeksysteemlicentie dan in het verleden. 

En hoe gaat het nu?

En hoe gaat het nu met dit bibliotheeksysteem? Wat we vooral terughoren is dat het bibliotheeksysteem als een volstrekt logisch feit is ingedaald. Dit horen we zowel van de bibliotheken als van Cultuurconnect. Niemand wil meer terug naar de situatie van vroeger met alle versnippering en wisselende kwaliteiten en veel zaken die er nu zijn worden al als 'gewoon' ervaren. In dure termen zeggen we dan dat het een 'commodity' is geworden maar alle systemen in de lucht houden, verbeteren en tijdig vervangen blijft echter een grote uitdaging voor Cultuurconnect en de productgroepen.

. 

Eén van de stappen die veel bibliotheken hebben gezet is dat men is gaan werken in regio's. Men maakt één ledenbestand en één reglement en gebruikers kunnen in alle bibliotheken betalen, ook als ze lid zijn bij een andere bibliotheek. Het lijkt op de Nederlandse basisbibliotheken maar dan nog wat losser georganiseerd. 

Andere zaken

Ondertussen gaat Cultuurconnect vrolijk verder. Wat opvalt is hoe coöperatief Cultuurconnect werkt. Initiatieven moeten van 'onderop' komen via tal van werkgroepen. 

Cultuurconnect werkt aan een ambitieuze innovatieagenda in 2024 met tal van projecten. Ze werken ook verder aan het verbeteren van de basisinfrastructuur, waaronder een mooi bibliotheekdashboard - dat is één van de vernieuwingen - waarin bibliotheken zowel van dag tot dag kunnen zien hoe het gaat en het is tegelijk een plek om maand- en jaarcijfers op te halen. 

Cultuurconnect werkt aan een mooi bibliotheekdashboard - dat is één van de vernieuwingen - waarin bibliotheken zowel van dag tot dag kunnen zien hoe het gaat en het is tegelijk een plek om maand- en jaarcijfers op te halen. In het verlengde daarvan kan ook een dashboard op Vlaams niveau worden gemaakt. Daarmee gaat men een beetje in de richting van het Bibliotheekdashboard van de Nederlandse bibliotheken. 

Voor het bibliotheeksysteem zijn een kleine tien personen aan het werk voor heel Vlaanderen. Daar zit ook de helpdesk bij die zo'n 20.000 vragen per jaar afhandelt.

Nederland en Vlaanderen?

Het is helder dat Cultuurconnect in de afgelopen jaren voor Vlaanderen stevig verder heeft gebouwd aan een basisvoorziening voor alle Vlaamse bibliotheken. Tegelijkertijd hebben ze een gezamenlijk innovatieagenda opgezet met een sterk coöperatief karakter. Natuurlijk gaat niet alles vanzelf en is het soms ook vallen en opstaan. Maar ik kijk er ook met enige jaloezie naar hoe ver men hiermee al in Vlaanderen is. En ik zie mensen die er stevig aan door blijven werken. 

We stellen nog de vraag of het denkbaar is dat de Nederlandse en Vlaamse systemen naar elkaar gaan groeien. Het antwoord daarop is dat we in Nederland nog veel kunnen leren van de kennis die is opgedaan in Vlaanderen maar één systeem voor zowel Nederland als Vlaanderen verwacht men toch niet op korte termijn. En ik denk dat ze gelijk hebben. 

Dag Vlaams land

En daarmee eindigt onze reis aan Vlaanderen. We nemen afscheid en zoeken een plekje om ons laatste artikel te tikken. Tegenover mij hoor ik de laptop van Georges zachtjes tikken. Hij schrijft zijn aandeel. We hebben veel geleerd van de Vlamingen en daarmee leer je ook altijd veel over jezelf. 

We komen nog eens terug op een paar conclusies of algemene observaties. Daarvoor is het nu nog te vroeg en we verwachten dat we dat nog samen doen met Bibliotheekblad en Meta. Maar laten we alvast zeggen dat we van eenieder onder de indruk waren: de maatschappelijke betrokkenheid van Permeke en Muntpunt, het prachtige landmark De Krook in Gent, de bevlogenheid van Willem Bongers, de fenomenale kracht van Jessica Jacobs en het stoere team van Cultuurconnect. Dank allen!

En voor de lezer thuis: het was een eer het zo met jullie te delen. We maken een kleine buiging voor jullie en klappen onze laptop dicht. 

Dag Vlaams land

En graag tot ziens.

Georges en Mark gluren bij de zuiderburen.... deel 4: Over een autobedrijf dat een bibliotheek werd waar de drie W's gelden en waarom Vlaamse bibliotheken meer ondersteuning verdienen

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

Waar we gisteren twee heren met een stevige visie spraken in Brussel, spreken we vandaag twee dames die de heren minstens naar de kroon steken. Vandaag in het Antwerpse spreken we met Katelijne Morreel van Permeke en Jessica Jacobs van de VVBAD. 

Permeke 

De dag begint vroeg met een hardlooprondje langs de Schelde. Mannen op middelbare leeftijd zullen we maar zeggen. Daarna door naar Permeke, de centrale bibliotheek van Antwerpen. De bibliotheek is nog niet open en fris en fruitig nemen we plaats in de rij van wachtende klanten. Vooral mannen valt ons op.

Directeur Katelijne Morreel ontvangt ons hartelijk en begint enthousiast aan haar verhaal over Permeke. Nee, niet de Permeke die we kennen als kunstenaar maar zijn neef. Hij was namelijk de eignaar van de Fordgarage waar de bibliotheek nu in gevestigd is. De ronde trap naar boven was vroeger een oprijbaan waarop auto's ook op de eerste verdieping konden worden gezet.  De Fordgarage, een winkel met voertuigen voor het lichaam, werd dus een bibliotheek, een winkel voor de voertuigen voor de geest. 

Die mannen stonder er dus niet voor auto's.  Maar het had alles te maken met de krantenafdeling aan het eind van de oprijbaan waar we al die mannen weer tegen komen. 

Jeugd- en opbouwwerk

De wijk waar Permeke in staat is een wijk met uitdagingen: veel dak- en thuislozen, armoede, weinig groen en veel nieuwkomers. De bibliotheek is echt een plek voor iedereen. Katelijne zegt dat hier gewerkt wordt volgens de drie W's: WiFi, WC en warmte. En ze heeft het over veel niet-begleide kinderen: kinderen die op jonge leeftijd al lange tijd in de bibliotheek verblijven omdat het daar beter is dan thuis. En veel medewerkers van Permeke kennen die kinderen en hebben er ook speciale aandacht voor.

Juist daarom is Katelijne trots dat hier de centrale bibliotheek gevestigd is in plaats van op een AAA-locatie in de binnenstad. Permeke is dan ook meer een grote wijkbibliotheek dan een landmark. En om eerlijk te zijn: dat is volstrekt passend op deze plek. Er wordt namelijk enorm bijgedragen aan jeugd- en opbouwwerk. Dat uit zich in alle activiteiten die de bibliotheek onderneemt. Van de binnentuin waar vrouwen met een migratieachtergrond deelnemen aan inburgeringsactiviteiten tot de diversiteit in collectie en taalaanbod tot een Zadenbib.

Wel brengt het uitdagingen voor het personeel met zich mee: opbouw- en jeugdwerk vergen andere competenties dan de ‘standaard’ bibliotheekskills. 

En wellicht ook niet onaardig om te melden in het kader van kinderen en jongeren: in Antwerpen wil men in 2028 overal een bibliotheek op school hebben. 

De Jongerenbib

Er zit een apart gebouwtje aan de voorkant  van Permeke en daar lopen we de Jongerenbib in. Verrek, dit lijkt wel wat op De Spot die we ook in Muntpunt zagen gisteren.  Ook dit was een gebouwtje waar vroeger horeca in zat. De Jongerenbib heeft aparte openingstijden en ingang waar jongeren zelf de collectie samenstellen, samenkomen en projecten en activiteiten oppakken. De Jongerenboard organiseert, Permeke faciliteert. Een enorm succes geeft Katelijne aan. Kijk dit zijn de mooie voorbeelden waar we naar op zoek waren!

En dat is wat we nu ook wel kunnen zeggen: in Vlaanderen heeft die combinatie van opbouwwerk en bibliotheekwerk - en dan vooral gericht op jongeren - zich op een aantal plekken al heel ver ontwikkeld. Daar kunnen we echt nog van leren. Het feit dat bijna alle bibliotheken ook gemeentelijke instellingen zijn maakt de doorsteek naar andere gemeentelijke afdelingen wellicht makkelijker. 

Maar één ding is ons na het enthousiaste verhaal van Katelijne duidelijk: deze wijk gunnen we een grotere bibliotheek waar nog veel meer moois kan worden gedaan. De medewerkers van Permeke verdienen het om hun vleugels verder uit te slaan. 

VVBAD en Jessica Jacobs

Vanaf Permeke gaan we op het fietsje - we blijven Nederlanders - door naar de Vlaamse Vereniging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie, de VVBAD. Jessica Jacobs is daar directeur van het bureau waar in totaal vier mensen werken. En die vier zetten zich in als belangenbehartiger voor openbare bibliotheken, archieven, ergoedbibliotheken, wetenschappelijke bibliotheken en documentatieafdelingen van bedrijven. Wie dat hoort weet al gelijk dat Jessica een duizendpoot moet zijn. In de tijd dat we haar spreken handelt ze handig tussendoor nog van alles af voor de ledendag die aanstaande is, houdt ze in de gaten hoe het met de treinstaking gaat die dag en ze voert ook nog charmant een gesprek met ons. 

Onze Nederlandse lezers zullen toch vooral het snelst de vergelijking maken met onze Vereniging van Openbare Bibliotheken maar het is echt een stukje kleiner en het heeft ook kenmerken van onze Koninklijke Nederlandse Vereniging van Informatieprofessionals. Je zou overigens kunnen zeggen dat waar ze in Vlaanderen één Jessica hebben, hebben wij twee Klazen.

Met Jessica praten we vooral over de bestuurlijke lijnen. Ze legt ons uit hoe de 'zorgplicht' voor bibliotheken in Vlaanderen in 2015 werd afgeschaft doordat  het decreet voor lokaal cultuurbeleid werd stopgezet. In dat decreet zat een geoormerkte financiering voor bibliotheken. De afschaffing deed de bibliotheken geen goed. Stap voor stap moest steeds meer met steeds minder worden gedaan. Steeds meer met steeds minder was ook de titel van het onderzoeksrapport dat in 2024 verscheen en dat was uitgevoerd door de Universiteit Antwerpen. Daaruit bleek dat bibliotheekwerk overeind blijft maar dat dit wel sterk onder druk staat. Het rapport was een mogelijkheid om de politiek - die op dat moment voor verkiezingen stond - te beïnvloeden. En bibliotheken kwamen mede daardoor in het recente regeerakoord terecht. Daarin wordt aangegeven dat bibliotheken knooppunten voor regionale samenwerking moeten worden. 

De verwachting is dat op Vlaams niveau de overheid nu een visie zal opstellen voor bibliotheekwerk. Dit samen met de sector en de gemeenten en steden. Dat lijkt een aanzet tot wat in Nederland het bibliotheekconvenant werd maar zover is het nog lang niet. En met jaloezie kijkt Jessica dan ook naar dat convenant van de Nederlanders waar alle overheidslagen zich toch maar aan verbonden hebben. 

De VVBAD is een hardwerkende organisatie die met beperkte middelen veel moet doen. Ook hier geldt dus wel een beetje 'steeds meer met steeds minder'. Toch valt op hoe er eigenlijk in Vlaanderen geen echte ondersteunende organisaties zijn. De rol die in Nederland wordt gespeeld door de Koninklijke Bibliotheek en de Provinciale Ondersteuningsinstellingen ontbreekt grotendeels. Dat werkt versnippering in het bibliotheekwerk in de hand. Daarom is dat Boekenoverleg waar we het gisteren met huis deBuren over hadden zo belangrijk. En voor de Nederlanders: knijp uw handen dicht om die ondersteuningstructuur. Maar ik geef toe, ik preek hier natuurlijk wel voor eigen parochie. 

En overigens, het sterkt ons toch in de gedachte dat Vlaanderen en Nederland in praktische zin echt nog veel stappen als gezamenlijk stelsel zouden kunnen zetten.

Censuur

Eén van de laatste onderwerpen die we uitwisselen gaat nog over de mogelijke censuur in bibliotheken.  Ik noem hoe de week van de Lentekriebels een punt is in Nederland en dat ik me daar zorgen over maak. Die middag bezoeken we in het Fotomuseum van Antwerpen nog de tentoonstelling over de vrouwelijke oorlogsfotograaf Lee Miller. De vrouw die de verschrikkingen aan het front in beeld bracht met onder ander de iconische foto van haar in het bad van Hitler.  

Als ik uit de tentoonstelling kom en opnieuw onder de indruk ben van de verschrikkingen, zie ik op mijn telefoon dat er een statement is uitgegaan. Over de week van de Lentekriebels. Vrijheid en toegang tot alle informatie is dus nooit vanzelfsprekend. Zo dichtbij is het dus.

We kunnen dus ook niet anders dan afsluiten met dat statement. 

Georges en Mark gaan gluren bij de zuiderburen.... deel 3: Over Vlamingen die gewoon lief zijn en Nederlandse en Vlaamse bibliotheken die wel in één stelsel kunnen

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

De aflevering van vandaag: een bezoek aan twee bruisende Brusselse cultuurgrootheden: Roel van den Sigtenhorst (Muntpunt) en Willem Bongers-Dek (huis deBuren). En we verklappen vast: beiden vinden dat Vlaamse en Nederlandse bibliotheken best als één stelsel zouden kunnen functioneren. Of ze vinden het minstens een gedachtenexperiment waard. 

Muntpunt

Mark schreef in 2017 al eens over Muntpunt. Overigens braken er kort na zijn bezoek lelijke rellen uit voor de deur van deze bibliotheek. Het kenmerkt de spanning die soms kan ontstaan in deze Europese hoofdstad die een melting pot is van culturen. Maar op deze maandag vroeg in de ochtend is het nog uitermate rustig. Bij Muntpunt spreken we met Roel van den Sigtenhorst, directeur van het Muntpunt en voorheen MT-lid bij de OBA. Als iemand weet wat de verschillen zijn tussen Vlaanderen en Nederland zijn, moet hij het weten. 

Hij ontvangt ons in het nieuwe jongerenpunt De Spot - ontstaan door vertrek van de vierde horeca-ondernemer in elf jaar - en hij neemt ons mee in het Vlaamse bibliotheekwerk en zijn plannen voor Muntpunt. Hij is een man die overal kansen ziet en die kansen ook zorgvuldig verzilvert. 

Brussel is  voor ons onbegrijpelijk

Brussel is een gewest (zoals Vlaanderen en Wallonië) en bestaat uit negentien gemeenten. Samen vormen ze Brussel.  Elke gemeente kent zowel een franstalige als een nederlandstalige bibliotheek. Het zijn er dus 38 in totaal. Het heeft alles te maken met de officiële tweetaligheid van het gewest maar als buitenstaander vinden wij het natuurlijk bijzonder dat dat die twee talen niet in één gebouw kunnen. En dat is ook iets dat we niet kunnen begrijpen. Het zit diep in de ziel van dit land, legt Roel ons uit.

Muntpunt is ontstaan uit een fusie van de bibliotheek en een Uit-buro-achtige organisatie. Daardoor heeft Muntpunt van oudsher drie grote opgaven:

1.  Bibliotheekwerk
2.  Informatiepunt voor Vlamingen
3.  Communicatie over toerisme in Brussel

Muntpunt is geen gemeentelijke dienst zoals veel andere bibliotheken in Vlaanderen wel. Zo bent u bij, kunnen we naar de inhoud.

Drie grote crisissen vs. drie grote maatschappelijke opgaven

Waar we in Nederland drie grote maatschappelijke opgaven zien (Geletterde Samenleving, Participatie in de Informatiesamenleving en een Leven Lang Ontwikkelen) schetst Roel drie crisissen die de grond vormen waarop hij in de komende jaren wil acteren.

De drie crisissen die hij beschrijft zijn 1) de digitale crisis - de techniek gaat sneller dan de mens, 2) de institutionele crisis - mensen vertrouwen de instituten onvoldoende en  de 3) mentale en spirituele crisis - meer depressies, ecologische rampen en zingevingsvragen.  

Binnen die uitdagingen ziet Roel dat de bibliotheek vooral als platformorganisatie moet gaan werken en met allerlei relevante partners samen moet werken.  Daarbij ziet hij de bibliotheek als plek waar informatie beschikbaar is en je tal van vaardigheden kunt leren. Maar het is breder. Hij ziet ook een 'gids'-rol op tal van terreinen.  Dat doen we met menselijke connecties en dat alles met als doel om gemeenschappen en organisaties te faciliteren bij de presentatie van hun inhoud en aanbod. 

Jongerenhub De Spot

Een mooi voorbeeld van deze laatste ambitie is De Spot.  Brussel is de ‘jongste’ stad van België met een hoge jeugdwerkloosheid. In De Spot kunnen jongeren elkaar ontmoeten en er zijn coaches die helpen met school, uitval, begeleiding naar werk of gewoon een praatje maken. De projectleider voor De Spot is in dienst bij de bibliotheek en regelt de inzet van partnerorganisaties.

Wat Nederland kan leren van Vlaanderen

Als we Roel vragen wat Nederland kan leren van Vlaanderen, begint hij met een cryptisch vers: Vlamingen die naar Nederland gaan, gaan even, maar Nederlanders die naar Vlaanderen gaan, die blijven. Hij bedoelt daarmee dat het leeftempo in Vlaanderen aangenamer is. En doordat dat dat leeftempo prettiger is, kan er meer spontaan ontstaan en kan er meer worden genoten. Dat wenst hij Nederland toe, nu hij al een tijdje in Vlaanderen woont. En verder zegt hij dat Vlamingen gewoon liever en zachter zijn. De meesten hebben tijd voor een praatje en zijn oprecht geïnteresseerd. 

Zo, die kunnen we in onze zak steken. 

En verder: ja, we hebben hier het gratis lidmaatschap voor iedereen... niemand die dat hier gek vindt. 

Als we toch aan het vergelijken zijn geeft hij aan dat er ook in Vlaanderen gewerkt wordt aan een gezamenlijke agenda. Maar dat komt toch veel meer van bottum-up dan in Nederland. 

Wat Vlaanderen kan leren van Nederland

En ja, ook de Vlamingen kunnen nog wel een paar zaken leren van Nederland. De wetgeving is natuurlijk mooi zoals die er nu in Nederland aan komt. En het ook het convenant is ontlokt Roel de opmerking dat het een knap staaltje werk is om woorden te vinden waar iedereen zich achter kan scharen. Maar ook het werken als platformorganisatie is op veel plekken in Nederland al wel een stapje verder. En ja... in Nederland hebben jullie met de KB alle bibliotheekdata wel heel mooi op een rijtje. Dat is hier gewoon niet.

De slotvraag is dan nog als we alles zo gehoord hebben: kunnen Vlaanderen en Nederland niet één bibliotheekstelsel vormen? Daar ziet Roel - behalve bestuurlijk - veel mogelijkheden in.  

Huis deBuren

Van Muntpunt naar huis deBuren is een maar een kleine 100 meter. En daar ontmoeten we Willem Bongers-Dek.

Ook Willem Bongers-Dek, directeur van huis deBuren, is een Nederlandse Vlaming. Opgegroeid in Brabants Nederland, al tijden wonend in Antwerpen en werkend in Brussel. Huis deBuren beschrijft zichzelf als volgt op hun website:

'deBuren bevordert de culturele en maatschappelijke samenwerking en uitwisseling tussen Vlaanderen en Nederland door te presenteren, te produceren, te inspireren en te verbinden.We zijn Vlaams-Nederlands in alles wat we doen. We streven naar inclusie, stimuleren talentontwikkeling en werken duurzaam'

Het Vlaams-Nederlands Huis deBuren wordt gesteund door de Nederlandse en Vlaamse overheden op basis van een vijfjarige beheersovereenkomst. In Vlaanderen valt dit onder de bevoegdheid van de minister van Cultuur, aan Nederlandse zijde delen de ministers van OCW en van Buitenlandse Zaken die verantwoordelijkheid.

Het is een heerlijke organisatie waar ik gelijk verliefd op word. De organisatie draait namelijk gewoon om literatuur. Goede literatuur. Je kunt er gewoon blij worden van literaire cross-overs, debatten en lobby voor aandacht voor het boek. En Willem is daar de vrolijke maar ozo handige kapitein van. 

We spreken met Willem over tal van zaken maar het meest zijn wij onder de indruk van het Vlaamse Boekenoverleg. Dat Boekenoverleg, waar Willem de voorzitter van is, is een overleg waar uitgevers, bibliotheken, uitgevers, auteurs, erfgoedinstellingen en literaire organisaties met elkaar overleggen om gezamenlijk op te komen voor het politieke belang van het boek. Het is een groot en omvangrijk overleg waar verschillende belangen bij elkaar komen, geeft Willem aan. Het gaat zowel om de non-profit belangen van bibliotheken als de commerciële belangen van uitgevers. 

Dit Boekenoverleg organiseert met enige regelmaat - maar ook altijd vóór de verkiezingen - een bijeenkomst met Vlaamse politici. Die bijeenkomst noemt men De Staat van het Boek.  De partijen in het Boekenoverleg komen gezamenlijk met een statement voor de politiek en tijdens de bijeenkomst worden tal van politici bevraagd om hierop reactie te geven. Dat heeft voor veel goeds gezorgd in brede zin voor iedereen die bij boeken betrokken is. En het is ook mooi om te zien dat bibliotheken nu mee opkomen voor belangen van uitgevers en andersom, geeft Willem aan.

Wat Nederland kan leren: Cultuurconnect

Hoewel wij zelf dit Boekenoverleg echt een heel goed punt vinden, dat we graag importeren naar Nederland, noemt Willem zelf toch iets anders. En dan wijst hij toch op de kracht van Cultuurconnect, een organisatie die we overmorgen nog zullen bezoeken. Hij prijst het hoe zij hebben gezorgd voor één bibliotheeksysteem in Vlaanderen maar hoe zij nu snel verder gaan met innovatie. Dat punt laten we hier verder even liggen want deze organisatie spreken we dus nog. 

Als we vragen wat Nederland nog meer kan leren van Vlaanderen, geeft hij aan dat dat is, hoe in Vlaanderen veel sterker van onderop wordt gewerkt. Of in lelijk Engels: bottom-up. Men zoekt elkaar meer op in Vlaanderen en de afstand tot de politiek - door parlementariërs uit eigen regio - is gewoon kleiner. In Vlaanderen krijg je makkelijker de minister te spreken. Dat scheelt, zegt Willem. Er is sprake van een wat grotere informele machtsstructuur waardoor je makkelijker zaken geregeld krijgt. 

Ook hem stelden we de slotvraag of Vlaamse en Nederlandse bibliotheken niet samen één stelsel kunnen vormen met elkaar? Hij valt heel even stil maar zegt vervolgens dat dit op zijn  minst een goed gedachtenexperiment zou zijn. Maar bestuurlijk zal het niet eenvoudig zijn.  

Willem is iemand waar we nog uren mee door kunnen praten. Niet alleen over overleg of lobby maar vooral over literatuur. Helaas wordt hij al weer weggeroepen voor een volgend overleg. Bij het afscheid drukt hij me nog het boek 'De Aftocht' in de hand. Een boek waarbij 35 kunstenaars reflecteren op de coronacrisis aan de hand van het het slotgedicht van Bezette stad van Paul van Ostaijen.

De eerste pagina - het begin van het orginele gedicht van Van Ostaijen over de Eerste Wereldoorlog die voorbij was en de troepen die vertrokken - geven we hier. In een wereld waar onderhandeld wordt over de aftocht, laat het gelijk voelen wat literatuur doet. Leve de lieve Vlamingen en leve de literatuur!

Georges en Mark gaan gluren bij de zuiderburen.... deel 2: Over de mannen die geloofden in wereldvrede door goede informatie

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

De aflevering van vandaag: een zondags bezoek aan het volstrekt verlaten museum Mundaneum....

Een man heet ons in het museum in fris Frans welkom. Maar verder is het stil. En leeg. Wij zijn die middag de enige twee gasten die interesse tonen voor het Mundaneum dat aandacht besteed aan het gedachtengoed van Paul Otlet en Henri La Fontaine. 

In het lege museum zijn de resten van het megalomane project van Paul Otlet te vinden genaamd de Universele bibliografie. Mark schreef er eerder al eens over.  Die Universele Biografie was een poging om alle kennis van de hele wereld op cataloguskaartjes te zetten. We zien rijen en rijen van fichekasten waarmee Otlet en zijn compagnon La Fontaine alle informatie, kranten en wetenschap van de wereld probeerden te vangen. Het project komt natuurlijk nooit tot een voleinding.  De associaties met Het Bureau van Voskuil en met Lijmen/Het Been van Elsschot zijn nooit ver weg. 

Internet avant la lettre

Naast dit idee om via een universeel systeem informatie, literatuur, boeken en wetenschappelijke studies te ontsluiten bevat het Mundaneum ook de schetsen en uitwerkingen van hoe Otlet dit centraal wilde bewaren en naar de mensen wilde brengen. Vanuit een centrale plek zou de informatie via telefoon, radio, LP, film of televisie naar burgers moeten gaan. Inderdaad: internet avant la lettre inclusief analoge serverruimte en zoekmogelijkheden. De schetsen bekijkend viel me op dat dit zo ongeveer de manier zou zijn hoe een a-technisch iemand als ik vaak internet uitlegt aan mijn kinderen of mijn schoonouders.

Werelstad en wereldvrede

Een ander fascinerend project waar Otlet met architect De Corbussier aan werkte was ‘De Wereldstad’. Een stad gericht op wetenschap en kunst. ‘Stenen leggen rond ideeën’ was de slogan daaromheen. Ook dit project komt uiteindelijk niet verder dan de tekentafel. 

Otlet en La Fontaine streven telkens naar een hoger doel: vrede en democratie door burgers toegang te verschaffen tot alle informatie en dat op een universele manier. In de wetenschap dat goed geïnformeerde burgers geen reden hebben tot opstand of oorlog. Otlet en La Fontaine stonden ook aan de wieg van de oprichting van het Internationaal Bureau voor de Vrede. La Fontaine zal daar in 1913 - een jaar voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog - nog de Nobelprijs voor de Vrede voor krijgen. Het internationaal bureau zal de aanzet zijn tot de oprichting van de Volkerenbond na de Eerste Wereldoorlog en daarmee weer de aanzet tot de Verenigde Naties na de Tweede Wereldoorlog.  Een vrije stroom aan informatie waar iedereen mee aan de slag kan. Kom er nog eens om in deze tijd van fake-nieuws en nieuwe censuur op bibliotheken. 

Geen Nederlandstalig boek

Er is geen Nederlandstalige biografie over Paul Otlet. Toch ironisch voor iemand die zelf alleen maar bezig was met informatie. En er blijft nog genoeg over aan vragen. Hoe zou dit hele systeem van Otlet aan bibliotheken en musea gekoppeld moeten worden? Dacht hij na over waar dit zou eindigen of zou het een onvoltooid werk blijven? Hoe kwamen Otlet en de mensen die de fiches volschreven eigenlijk aan al hun informatie over nieuw verschenen publicaties? Was er een selectiecriterium?

Het is terecht dat Otlet en La Fontaine een eigen museum hebben met het het Mundaneum. Maar stil is het er wel. Wie kent ze nog? Hoe kunnen we ze zo vergeten zijn? Met denkbeelden die de tijd ver vooruit waren en met ambities die nog steeds actueel zijn.

We lopen van het uitgestorven Mundaneum van Otlet en La Fontaine naar het plein van Bergen. Het zit er vol met vooral motorrijders.  Ja, hier zijn de mensen wel..... Velen zelfs. En wat zegt ons dat? 

Georges en Mark gaan gluren bij de zuiderburen.... deel 1: voorpret

Georges Elissen (SPN) en Mark Deckers (Rijnbrink) trekken van 23 tot 26 maart door Vlaanderen. Ze gaan op zoek naar bibliotheekzaken waar Nederland nog wat van kan leren. En ze gaan proberen elke dag verslag te doen van hun belevenissen.  Volg hier Georges en Mark die gluren bij de zuiderburen!

De aflevering van vandaag: de voorpret

Nee, we zijn nog niet weg... dit is nog maar de voorpret. De 'we' uit de vorige zin zijn Georges Elissen en ondergetekende. We werken al wat jaren met elkaar samen en komen elkaar ook overal tegen. En vanaf zondag 23 maart zitten we samen een paar dagen in Vlaanderen en gaan we gluren bij onze zuiderburen. 

Vandaag leg ik uit welke pret er aan vooraf ging.

Elk jaar word me gevraagd: moet jij niet een scholing volgen? En dit jaar zei ik: kan ik niet een paar dagen naar Vlaanderen om daar te leren van hoe het daar gaat? Het antwoord van die fijne werkgever van me was: 'goed plan, maar deel je kennis wel'. Ik tikte Georges aan en vroeg of hij meeging. Daar hoefde Georges niet lang over na te denken.  

Onze route ziet er vanaf komende zondag als volgt uit.

De aanleiding om te kiezen voor onze zuiderburen ontstond eigenlijk vorig jaar en kende verschillende aanleidingen. 

De afschaffing van het bibliotheekdecreet

In mei 2024 schreef ik over het Vlaamse rapport 'Steeds meer met steeds minder'.  In Vlaanderen is het bibliotheekdecreet - zeg maar de bibliotheekwet - in 2015 afgeschaft. En daarmee ook geoormerkte financiering voor bibliotheken. De Vlamingen kijken daarom met enige jaloezie naar Nederland waar de zorgplicht wordt ingevoerd. Overigens zonder geoormerkte financiering. We over deze materie in gepsrek met Jessica Jacobs van de VVBAD, de Vlaamse Vereninging voor Bibliotheek, Archief en Documentatie en met Willem Bongers-Dek, directeur bij het Vlaams-Nederlands Huis De Buren en voorzitter van het Boekenoverleg. 

Eéngemaakt bibliotheeksysteem

Een ontwikkeling waar de Vlamingen ons mijlenver voor zijn is die van een gezamenlijk bibliotheeksysteem. Dat bibliotheeksysteem wordt in de lucht gehouden door Cultuurconnect en we zullen ons bij laten praten over hoe het in Vlaanderen gaat en welke toekomstperspectieven zij ook zien. En natuurlijk zijn we ook breder benieuwd waar Cultuurconnect mee bezig is want zij worden genoemd als innovatief voorbeeld!

Bibliotheken

Verder bezoeken we een aantal aangeraden bibliotheken die vooruitstrevend zijn in programmering en uitstraling. In Brussel bezoeken we Muntpunt, in Antwerpen Permeke en in Gent gaan we naar De Krook. 

Mundaneum: een bijzonder stukje geschiedenis

We beginnen onze studietrip zondag bij het Mundaneum. Het Mundaneum is een museum in Bergen/Mons dat gaat over de initiniatieven van Paul Otlet en Henri La Fontaine. In juli 2024 schreef ik al eens over Paul Otlet en hoe hij in 1910 al de principes van het internet ontdekte. Dat bezoek wordt dus een soort bedevaart naar één van de grondleggers van de informatievak. 

Reis virtueel mee!

We geven jullie de kans om virtueel mee te reizen. Vanaf zondag kun je ons volgen. Met twee bezoeken per dag en een verslag geven we onszelf wel een redelijke uitdaging. Wij hopen dat het ons lukt. Laat gerust een berichtje achter op onze social mediakanalen als je tips of vragen voor ons hebt. Die nemen wij dan weer mee naar onze zuiderburen!

Tot die tijd zingen wij zachtjes de woorden van Jacques Brel:

Wanneer de Schelde blinkt in zuidelijke zon
En elke Vlaamse vrouw flaneert in zonjapon
Wanneer de eerste spin z'n lente-webben weeft
Of dampende het veld in juli zonlicht heeft
Wanneer de zuidenwind er schatert door het graan
Wanneer de zuidenwind er jubelt langs de baan
Dan juicht mijn land
Mijn vlakke land

Vijf jaar na de start van de lockdown: tussen essentieel verklaard en verlies en verdriet

Ik weet het nog als de dag van gisteren. En ik krijg kippenvel als ik er aan denk. Het was het weekend van 14 en 15 maart 2020. Het aantal besmettingen met corona liep hard op. Ik was bij mijn toenmalige lief die in het midden van een grote stad woonde. We zagen de drukte in de winkelstraten terwijl het coronavirus steeds verder om zich heen greep. We vroegen onszelf af of al die mensen écht in de stad moesten zijn.  

Zelf zat ik dat hele weekend over mijn laptopje gebogen en hield een landkaart bij van bibliotheken die sloten vanweg Covid. U ziet het landkaartje hierboven. De een na de ander sloot. Ik plaatste elke paar uur een update. De kaart kleurde roder en roder. En al op die zondag trok ik de conclusie dat het niet logisch en verstandig was om bibliotheken open te houden. 

Om 17.30 uur die dag volgde de persconfentie. De ministers Slob en Bruins - het lijken nu al namen uit een ver verleden - kondigden aan dat scholen, kinderdagverblijven en horeca zouden sluiten. Daarmee werd thuiswerken de norm met daarbij voor velen de bijna onmogelijke combinatie met thuisonderwijs. In een kleine tien minuten werd de zaak afgehandeld. En op dat moment was helder: ook bibliotheken gingen dicht. Kijk het nog eens terug zou ik zeggen. U kijkt naar een andere wereld. Ik kreeg kippenvel toen ik het zag en het emotioneerde me ook. Dit was de crisis waar we met elkaar door heen waren gegaan. Maatregelen die we nooit voor mogelijk hadden gehouden werden genomen.  

Daar waren overigens al weken van zorg aan vooraf gegaan. De beelden van Italiaanse ziekenhuizen en mortuaria die overliepen. En toen dachten wij hier in Nederland nog dat de Italianen het wel niet goed voor elkaar zouden hebben. Maar enkele weken later  stonden er ook hier triage-tenten bij de ziekenhuizen en puilden intensive-care-afdelingen uit. Zieke mensen moesten zelfs naar Duitsland omdat onze capaciteit tekort schoot. Er stierven mensen zonder dat er familie bij mocht zijn. 

Er kwamen zelftesten (dat duurde overigens nog wel even), mondkapjes, een coronamelder en een coronapas. Covid zou de wereld ruim twee jaar strak in zijn greep houden. 

In dit weekend denk ik aan die tijd terug. Op 21 maart 2020 - het eerste weekend na die persconferentie  - schreef ik het volgende:

'Ja, ik geef het ruiterlijk toe, ik ben bang geweest deze week. Bang over hoe dit afloopt. En onzeker over hoe lang het duurt. De positieve energie - de nieuwe en creatieve ideeën - die ik overal zag, deed me haast schuldig voelen dat ik ook die gevoelens van angst en onzekerheid had. Overdag de energie om te kijken hoe we hier mee om kunnen gaan, 's nachts de onzekerheid. Want het lijkt haast wel of ons leven niet stil mág vallen. Als de crisis de kantoordeur sluit, openen we ons thuiskantoor. Zonder een dag vertraging. En door... En ja, daar doe ik net zo hard aan mee.'

Bibliotheken in crisistijd: essentieel verklaard

Vanaf 15 maart 2020 zou ik ongeveer 30 artikelen schrijven over Bibliotheken in crisistijd. Ik deelde mooie initiatieven van bibliotheken, deelde grafieken en schema's over hoe zaken geïnterpreteerd moesten worden en stak ons af en toe een hart onder de riem. Na eerste sluitingen volgde in december 2020 de langste lockdown met zelfs een avondklok. Bibliotheken gingen 156 dagen achter elkaar dicht: van 15 december 2020 tot 20 mei 2021. Ondanks alle goede haal- en breng-initiatieven werden de gebruikscijfers een bloedbad: bijna geen bezoekers, veel minder uitlenen en alleen kleine of online activiteiten. De enige dissonant was de online bibliotheek, die floreerde. 

In die crisistijd zijn een aantal bibliotheekinitiatieven ontstaan die we nu nog terugzien. Zo onstonden bij de Bibliotheek Gelderland-Zuid (Nijmegen e.o)  de Biebboys, de vrolijke Kees en Joran die via allerlei filmpjes enthousiast het lezen promoten. En in Groningen ontstond het aantstekelijke Bieblab met tal van interessante uitdagingen voor lezen en digitaal burgerschap. 

Maar er was ook een andere kant. De aanmelding voor een vaccinatie tegen corona moest digitaal geschieden. En toen bleek dat dat voor grote groepen een probleem was. Later gold dat ook voor de coronapas die in een app op je smartphone zat. Op een ochtend belde een woordvoerder van minister Hugo de Jonge naar Maaike Toonen van de KB met de vraag of de minister die avond bekend mocht maken dat bibliotheken daarbij zouden helpen. Maaike zei gelukkig ja (stel je voor dat ze nee had gezegd). En binnen een dag regelden de KB, de VOB en Provinciale Ondersteuningsinstellingen dat alle bibliotheken op de hoogte waren en de volgende dag konden inwoners van Nederland geholpen worden. De sector liet zich van zijn sterkste kant zien en hielp velen in die lastige situatie. Bibliotheken werden daarmee essentieel verklaard en kregen ruimere mogelijkheden dan andere culturele instellingen. En geef maar toe, daar waren we trots op als sector. 

'Never waste a good crisis' zeggen ze wel eens. Nou, als het gaat om de positie van bibliotheken is die crisis inderaad goed gebruikt. De sector bleek vitaal, creatief en relevant. 

Het verlies en verdriet

Toch is er meer als ik er aan terugdenk. En dat is ook de emotie die ik voelde toen ik die persconferentie terugkeek. En dat is het gevoel van verlies, verdriet en angst. In mijn omgeving stierven verschillende mensen aan Covid. De wijze waarop of de wijze waarop er afscheid kon worden genomen was vaak traumatisch. Iedereen die ouders op leeftijd had, was bang dat het hen zou treffen. Het kan haast niet anders of u herkent dat.

En ik heb een paar vrienden, kennissen en collega's die Long Covid kregen. Zij werden maar niet beter. Ze krabbelden op, vielen weer terug, krabbelenden weer op en vielen weer terug. Niets leek te helpen. En niemand wist ook wat er moest gebeuren. Ze verloren hun baan of moesten hun leven aanpassen aan de capaciteit die hen nog restte. Waar aan het begin veel aandacht was voor Covid en de genezing ervan, verdween die aandacht zodra het overgrote deel weer vrij en vrolijk verder kon leven.  Langzaam verdwenen deze mensen naar de randen van de samenleving. 

Wij gingen verder. Zij bleven achter. 

Gisteren, 15 maart, was wereldwijd de Long Covid Awareness Day. Het is dus goed om er nog eens bij stil te staan.  De stichting Long Covid schat het aantal mensen die al langer dan twee jaar lijdt aan Long Covid op ruim 200.000 Nederlanders. Dat is ongeveer evenveel als de hele stad Almere. Ik ben dus maar donateur geworden van die stichting, één van de weinige partijen die nog investeren in onderzoek en aandacht vragen om tot een oplossing te komen.  

Het dubbele gevoel en niet nog zo'n crisis

Dat is dus het dubbele gevoel: we sloegen ons als sector positief door deze crisis en tegelijkertijd is er het verdriet van verlies. En bij het teruglezen voel ik opnieuw de angst en onzekerheid. Het niet weten hoe lang het duurt. En ik herinner mijn eigen Covid-infectie en de ijlende koorts die het meebracht. De angst of het wel over zou gaan. Voor heel veel anderen liep het anders af. Ook die pijn voel ik. 

Het is nu vijf jaar geleden. Lees de artikelen uit die tijd nog eens terug. En praat er nog eens over.

Alles in mij roept na herlezing dan ook: niet nog zo'n crisis. 

Maar wie in de wereld om zich heen kijkt weet dat er op allerlei manieren nog gevaar dreigt: van een nieuwe pandemie, tot verstoorde stroomvoorziening en uitval van internet of zelfs een oorlog. We krijgen de oproep om toch maar een noodpakket in huis te halen. Dan weet je dus dat een crisis niet ver weg is. Zeker niet met machthebbers die landen en hun bevolking zien als te verhandelen goederen. En waar het slechts draait om een goede 'deal' in eigen belang. Zelfs bij deze optimist zinkt dan de moed naar de schoenen. 

Laatste gewone dag

Ingmar Heytze schreef daags voor de tweede lange lockdown in december 2021 het volgende gedicht. Een gedicht voor  een samenleving die op de rand van een crisis staat. Ik vond het fijn om dat gedicht nog eens te herlezen. Elke dag kan de laatste gewone dag zijn.

In elke crisis betalen we met vrijheid, ruimte en tijd. En het donkerste uur komt vlak voor het licht. Dat eerste weet ik zeker. Dat tweede hoop ik en daar houd ik me aan vast.